Podczas prac archeologicznych prowadzonych na terenie powiatu świdnickiego odkryto w Świdnicy ślady osady plemion z kręgu kultury łużyckiej oraz rozległe cmentarzysko ciałopalne z bogato wyposażonymi grobami. Około 700 lat p.n.e. w okolicach dzisiejszej ul. Piekarskiej istniała wioska rybacka, nieopodal której znajdowała się przeprawa przez Bystrzycę. Po okresie wielkich migracji ludów na obszarze tym gospodarowało plemię Ślężan. Około 990 obszar obecnej Świdnicy został włączony do państwa Polan przez księcia Mieszka I, a od 1164 należał do księstwa wrocławskiego.
W XI lub w XII wieku istniała tutaj drewniana osada targowa z kościołem, którą zlokalizowano przy przejściu przez Bystrzycę podsudeckiego szlaku handlowego łączącego Ruś i Niemcy, który istniał od czasów rzymskich[24], która w XII w. przekształciła się w kasztelanię piastowską[25]. Nie jest znana dokładna data uzyskania przez Świdnicę praw miejskich, pierwsza wzmianka historyczna z 1267 mówi o osadzie typu miejskiego, a z 1274 o wójcie świdnickim. Najstarsza pieczęć miejska z 1280 ukazująca kroczącego gryfa. Inicjatorem lokacji była księżna Anna – żona Henryka Pobożnego, albo jej syn Henryk III. Za rządów książąt wrocławskich 1242–1290 Świdnica otrzymała szereg przywilejów przyśpieszających rozwój miasta. Nota historyczna z 1284 wspomina o istnieniu szkoły miejskiej, trzy lata później do miasta przybyli franciszkanie. W latach 1291–1392 Świdnica pełniła funkcję stolicy niezależnego księstwa świdnicko-jaworskiego, którym rządzili książęta piastowscy i które uczynili jednym z najpotężniejszych na Śląsku[24]. Dzięki tym sprzyjającym okolicznościom Świdnica rozwijała się dosyć szybko, dynamicznie rozwijało się rzemiosło oraz handel. Ten ostatni wspomagało nadane w 1285 tzw. prawo mili. Również w tym roku rozpoczęto budowę murów miejskich z bramami (przypuszcza się, że pierwotnie istniały tylko Bramy Dzierżoniowska i Strzegomska), a w 1284 powstała pierwsza szkoła. W 1290 miasto uzyskało prawo bicia własnej monety, tzw. florenów. W 1300 wprowadzono tzw. prawo łaski, z okresu którego pochodzi wiele kapliczek i krzyży pojednania, tzw. pokutnych. W pierwszych latach XIV Świdnica była pod względem wielkości trzecim miastem na Śląsku (po Wrocławiu i Legnicy) i liczyła ok. 9500 mieszkańców[24]. W tym czasie dotarła do miasta inkwizycja dominikańska, w 1315 po raz pierwszy dokonano egzekucji, na stosie spalono 50 osób, w tym kobiety i dzieci[24]. W latach 1329–1336 rozbudowano miejski ratusz, położono kamień węgielny pod nowy kościół 1330 oraz wydano nakaz, aby wszyscy świdniccy mieszczanie mieli jakiś wyuczony zawód (1340). W 1344 rozpoczęto brukowanie miejskich ulic. Rozwoju miasta nie powstrzymał wielki pożar w 1313, po którym zaprowadzono księgi miejskie, jak również nieudane wielotygodniowe oblężenie miasta przez Jana Luksemburskiego w 1345[24], ani pożar 31 lipca 1361, w wyniku którego spłonęła cała zabudowa, a po którym miasto lokowano ponownie na prawie magdeburskim (1363) nadanym przez Bolka II[25].
Pod koniec panowania Bolka II w 1368 Świdnica była stolicą księstwa rozciągającego się od Czech po Wielkopolskę, Górny Śląsk i wschodnie przedmieścia Berlina. W 1389 miał miejsce bunt mieszczan wywołany próbą przejęcia przez patrycjat części dochodu z opłat wnoszonych przez rzemieślników na rzecz cechów[24]. W końcu XIV wieku Świdnica była drugim po Wrocławiu miastem Śląska, posiadając 0,9 km² powierzchni i od 6 do 8 tysięcy mieszkańców. W obrębie murów miejskich było prawie 500 budynków (w tym zamek, dom kupiecki oraz kramy), a drugie tyle na przedmieściach. Mury obronne miasta posiadały siedem bram: Dolną (pierwotnie Dzierżoniowska, na obecnym pl. Wolności), Strzegomską (ob. ul. Basztowa; pierwotnie znajdowała się bliżej ul. Kotlarskiej i została przeniesiona w nowe miejsce w 1443), Witoszowską (u zbiegu ul. Łukowej i pl. Grunwaldzkiego), Kraszowicką (u zbiegu ul. Trybunalskiej i al. Niepodległości), Poszewniczą (Poszewników, zwana później Piotrową, u zbiegu ul. Bohaterów Getta i ul. M. Konopnickiej), Kapturową (u zbiegu ul. Franciszkańskiej i pl. św. Małgorzaty) oraz przebitą w 1360 Bramę Mikołajską (zwaną też Furtą Szkolną, zlokalizowaną między Bramami Dolną i Kraszowicką)[26]. W latach 1323–1485 do bram dobudowano kaplice.